Trøndelag fylke

«Trøndelag» omdirigerer hit. For andre tydingar av ordet, sjå Trøndelag (fleirtyding).

Trøndelag fylke
fylke
Fylkesvåpen
Land	Noreg
Del av	Trøndelag
Adm.senter	Steinkjer
Areal	41 271 km²
•  land	38 790 km²
•  vatn	2 481 km²
Folketal	482 956  (1. januar 2024)
Folketettleik	12 / km²
Målform	nøytral
Statsforvaltar	Frank Jenssen
Fylkesordførar	Tore O. Sandvik (Ap)
Fylkesnummer	50
Trøndelag fylke 63.426944444444°N 10.393055555556°E / 63.426944444444; 10.393055555556
Wikimedia Commons: Trøndelag
Nettstad: www.trondelagfylke.no

Trøndelag (sørsamisk: Trööndelage) er eit fylke sentralt i Noreg. Det vart oppretta 1. januar 2018 som ei samanslutning av fylka Nord-Trøndelag og Sør-Trøndelag, som vedtok å slå seg saman i april 2016. Fylket grensar til Nordland i nord, til Møre og Romsdal i sørvest og til Innlandet i sør. I aust grensar fylket til Jämtlands län i Sverige. Folk frå Trøndelag blir kalla trønderar.

Både fylkeskommunen og statsforvaltaren har hovudsete på Steinkjer og avdeling i Trondheim. Fylkeskommunen har administrativ leiing med rådmannsfunksjon lagt til Steinkjer og ordførarfunksjonen er lagt til Trondheim.

Fylkesvåpenet til Trøndelag er ein utbøygd gull kross på sølv grunn. Det har tidlegare vore våpenet til Nord-Trøndelag fylke, frå 1957 til 2018.

Historie

Namnet Trøndelag kjem av norrønt Þrǿndalǫg, der fyrste ledd er av folkenamnet þrǿnd(i)r som høyrer saman med fyrste ledd i Trondheim; siste ledd av lag, 'lov', som er brukt om ein landsdel med felles lov. Folk frå Trøndelag er kalla trønderar, og dei har ein sterk identitet som mellom anna er særmerkt ved det trønderske målføret, som òg finst i området Nordmøre i Møre og Romsdal fylke.

Trøndelag var i eldre tider, truleg frå før år 700, nemninga på lovområdet som femnde bygdene kringom Trondheimsfjorden, der Namdalen og Fosen ikkje høyrde med. Området vart delt i Uttrøndelag med fylka Orkdǿlafylki, Gauldǿlafylki, Strindafylki og Stjórdǿlafylki, og Inntrøndelag med fylka Skeynafylki, Verdǿlafylki, Sparbyggjafylki og Eynafylki. Nemningane Uttrøndelag og Inntrøndelag har tidlegare vore brukt i enkelte administrative samanhengar, til dømes i den rettslege inndelinga i politidistrikt, men er i dag ikkje lenger i bruk i slik samanheng.

Landskap og geologi

Dei søraustlege delane av Trøndelag utgjer Trondheimsfeltet, som vil seie traktene omkring Trondheimsfjorden sørover til den nordlege delen av Gudbrandsdalen.

Landskapet i Trøndelag består av skog og vassdrag. Elvane Orkla, Gaula, Stjørdalselva og Verdalselva fell raskt ned mot låglandet der dei har slake, meandrerande elveløp før dei munnar ut i Trondheimsfjorden. Berggrunnen i Trøndelag består av kambrosilurske bergartar som er sterkt omdanna ved den kaledonske fjellkjedefoldinga. Det vart danna fleire skyvedekke som kan karakteriserast ved to geologiske typeområde; Størendekket i vest og Meråkerdekket i aust. Desse to skyvedekka består av tilsvarande lagpakker men høyrer til to ulike dekke. Dei er fråskilde av eit sterkt metamorft antiklinal av sandsteinar, skifrar og grønsteinar som høyrer til Guladekket.

Gruvedrift har tidlegare vore ei viktig næring i fylket og det fanst gruvedrift mellom anna på Løkken Verk, Rørosgruvene og Folldalgruvene.

Klima

Trondheim

Steinkjer

Sør-Trøndelag

Det er store klimatiske skilnadar innan Sør-Trøndelag, frå det typisk maritime i nordvest til det mest kontinentale i Sør-Noreg i søraust. Høge fjell skjermar mot aust og sør og mykje av fylket ligg ope til mot nordvest, som er den typiske vindretninga for dårleg vêr.

Dei vanlegaste vindretningane om vinteren er frå aust til sør. Den Ytre Trondheimsfjorden dannar ein utfallsport for kald luft frå landet innanfor. Kyststrøka har vind over liten kuling 10-20 % av tida og liten storm 0,5–1,0 %. Om sommaren bles vinden ved bakken som oftast frå nordvest–nordaust, gjerne kalla «havgule».

Middeltemperaturen for januar er omkring 0 °C ved kysten, frå –2 til –5 °C over låglandet og ned i kring –10 °C i indre dalstrøk i aust. Den lågaste målte minimumstemperaturen er frå –15 til –20 °C ved kysten, frå –25 til –35 °C i indre strøk og lågare enn –40 °C i dalstrøk lengst aust. Røros har kulderekord for Sør-Noreg med –50 °C. Dei varmaste månadane er juli eller august og middeltemperaturen er kring 14 °C i kystområda, og kring 10–15 °C i indre område. Det er målt 25 °C sjølv ytst på kysten, 30–35 °C i indre fjord- og dalstrøk.

Årsnedbøren varierer frå kring 1200 mm ved kysten, til 1500–2000 mm i ei maksimalsone inn mot kystnære fjell, og elles stort sett 800–1000 mm, bortsett frå enkelte minimumsområde i aust og sør. Det kjem mest nedbør om hausten og vinteren. Berre enkelte innlandsstrøk får mest nedbør om sommaren.

Det er noko sommartåke ved kysten, medan innlandet har lokal strålingståke om hausten, og det er noko frostrøyk over Trondheimsfjorden om vinteren. Tåke-årsmiddel er stort sett under 1 %.

Nord-Trøndelag

Dei indre strøka av Nord-Trøndelag er skjerma av fjell i sektoren sørvest til aust, og delvis òg i nord. Særleg har dalstrøka nær svenskegrensa eit typisk innlandsklima med moderat nedbør og kalde vintrar.

Ytre Namdalen og Vikna er derimot sterkt påverka av Norskehavet. Den kalde vinterlufta frå innlandet blir drenert ut Namdalen, noko som medverkar til at det ofte blir sterk vind, mellom anna over Folda. Det er liten kuling eller meir rundt 20 % av året og liten storm 1 % av tida.

Fosenhalvøya skjermar dei lågare strøka lenger aust mot påverknaden frå Norskehavet, medan Trondheimsfjorden dempar både vinterkulda og sommarevarmen. Høgdevinden over området er oftast frå sørvest, men om vinteren vil bakkevinden ofte blåse frå aust til søraust. Om sommaren er det gjerne sjøvind (havgule) frå ein retning mellom vest og nordaust.

Februar er den kaldaste månaden ved kysten med ein middeltemperatur like over 0 °C, omkring Trondheimsfjorden er det januar som er kaldast med middel frå –2 til –5 °C. I indre strøk går middeltemperaturen til dels ned mot –10 °C, medan dei lågaste minimumstemperaturane som er observert, er frå –35 til –40 °C. Middeltemperaturen om sommaren er stort sett frå 13 til 15 °C, men går under 10 °C i fjellstrøk over ca. 750 m. I samband med luft ført inn frå søraust kan maksimumstemperaturen i låglandet stige over 30 °C. nedbør

Årsnedbøren varierer frå 750-1000 mm ved kysten i nordvest til 1500-2000 mm i kystnære fjellstrøk. Indre, skjerma område får 500-750 mm. Det kjem mest nedbør på hausten og tidleg på vinteren, men stader i innlandet har ofte mest nedbør om sommaren.

Det er noko tåke ved kysten om sommaren, medan det nær Trondheimsfjorden kan opptre lokal strålingståke eller frostrøyk om hausten og tidleg på vinteren. Det er langt mindre tåke her enn i Søraust-Noreg.

Næringsliv

Historisk viktige næringsvegar i Trøndelag har vore jordbruk, skogbruk, bergverk og fiskeri. Trøndelag har ein stor vass- og vindkraftproduksjon som understøttar kraftkrevjande treforedlings- og smelteverksindustri. Havbruket står for halvparten av eksportverdien i Trøndelag. Olje- og gassutvinning utanfor Trøndelagskysten er også vesentleg. Mykje av verkstadindustrien og rederinæringa i Trøndelag er retta mot havbruk og offshore. Trondheim er eit sentrum for høgare utdanning og forsking, og husar den største lærestaden på Noregs største universitet, NTNU, og forskingsstiftelsen SINTEF. Dei har avfødd ei mengd teknologibedrifter. Handel og offentleg og privat tjenesteyting er også viktige for sysselsettinga.

Samferdsel

Trondheim lufthamn, Værnes

Europaveg 6 (E6) og jernbanen dannar ei hovudåre for samferdselen i Trøndelag. Rørosbanen og Dovrebanen møtest på Støren, og går vidare nordover gjennom Gauldalen til Trondheim. Frå Trondheim startar Nordlandsbanen, som går gjennom austsida av Trondheimsfjorden, langsmed Snåsavatnet og nordover gjennom Namdalen til Nordland.

Trondheim lufthamn, Værnes, den største flyplassen i fylket, ligg i Stjørdal. Flyplassen er den tredje mest trafikkerte i Noreg målt i tal på passasjerar. Det finst også småflyplassar ved Namsos, Rørvik og Røros og ein militær flyplass på Ørlandet med sivile ruteanløp.

Trondheim og Rørvik er stoppestader for Hurtigruta Bergen–Kirkenes. Det er hurtigbåtsamband frå Trondheim til fleire stader langs kysten, i tillegg til Hitra, Frøya og småøyane lenger nord.

Kultur og attraksjonar

Nidarosdomen i vintersol.

Trondheim er eit viktig reisemål, med mellom anna Nidarosdomen, Kristiansten festning, Munkholmen og Sverresborg. Stiklestad i Verdal kommune er også ein populær attraksjon med nasjonal verdi. Her blir det historiske Spelet om Heilag Olav arrangert i juli kvart år. Røros søraust i fylket har verdsarvstatus på grunn av det særprega bygningsmiljøet og bergverkshistoria til staden.

Det blir årleg arrangert fleire festivalar i fylket, der Olavsfestdagene i Trondheim og Norsk revyfestival på Høylandet er mellom dei mest populære.

Naturen er også ein viktig attraksjon i Trøndelag, særleg i nord der fiske- og bygdeturisme er viktige næringar. Dei mest populære fjellområda i fylket er Trollheimen, Sylan og Dovrefjell. Oppdal skisenter i Oppdal er den mest populære vintersportsstaden i fylket.

Kommunar

Folketala i oversynet under er frå SSB per 1. januar 2024. Trøndelag fylke har 38 kommunar. Fylkesnummeret til Trøndelag fylke er 50.

Nr.	Namn	Adm.senter	Folkemengd	Flatevidd (km²)	Målform	Valdistrikt
5001	Trondheim	Trondheim	000000000214565.0000000000214 565	000000000000529.0000000000529	nøytral	Sør-Trøndelag
5006	Steinkjer	Steinkjer	000000000024032.000000000024 032	000000000002122.00000000002 122		Nord-Trøndelag
5007	Namsos	Namsos	000000000015083.000000000015 083	000000000002133.00000000002 133
5014	Frøya	Sistranda	000000000005453.00000000005 453	000000000000241.0000000000241	bokmål	Sør-Trøndelag
5020	Osen	Steinsdalen	000000000000898.0000000000898	000000000000387.0000000000387
5021	Oppdal	Oppdal	000000000007389.00000000007 389	000000000002274.00000000002 274	nøytral
5022	Rennebu	Berkåk	000000000002484.00000000002 484	000000000000948.0000000000948
5025	Røros	Røros	000000000005685.00000000005 685	000000000001956.00000000001 956
5026	Holtålen	Ålen	000000000002035.00000000002 035	000000000001210.00000000001 210
5027	Midtre Gauldal	Støren	000000000006140.00000000006 140	000000000001861.00000000001 861	bokmål
5028	Melhus	Melhus	000000000017560.000000000017 560	000000000000695.0000000000695	nøytral
5029	Skaun	Børsa	000000000008484.00000000008 484	000000000000224.0000000000224
5031	Malvik	Hommelvik	000000000014783.000000000014 783	000000000000169.0000000000169	bokmål
5032	Selbu	Mebond	000000000004216.00000000004 216	000000000001235.00000000001 235	nøytral
5033	Tydal	Tydal	000000000000773.0000000000773	000000000001329.00000000001 329	bokmål
5034	Meråker	Midtbygda	000000000002454.00000000002 454	000000000001274.00000000001 274		Nord-Trøndelag
5035	Stjørdal	Stjørdalshalsen	000000000024717.000000000024 717	000000000000938.0000000000938	nøytral
5036	Frosta	Frosta	000000000002645.00000000002 645	000000000000076.000000000076
5037	Levanger	Levanger	000000000020574.000000000020 574	000000000000645.0000000000645
5038	Verdal	Verdalsøra	000000000015193.000000000015 193	000000000001548.00000000001 548
5041	Snåsa	Snåsa	000000000002114.00000000002 114	000000000002343.00000000002 343
5042	Lierne	Nordli	000000000001301.00000000001 301	000000000002962.00000000002 962
5043	Røyrvik	Røyrvik	000000000000423.0000000000423	000000000001585.00000000001 585
5044	Namsskogan	Namsskogan	000000000000810.0000000000810	000000000001417.00000000001 417
5045	Grong	Grong	000000000002322.00000000002 322	000000000001136.00000000001 136
5046	Høylandet	Høylandet	000000000001222.00000000001 222	000000000000754.0000000000754
5047	Overhalla	Ranemsletta	000000000003924.00000000003 924	000000000000730.0000000000730
5049	Flatanger	Lauvsnes	000000000001116.00000000001 116	000000000000459.0000000000459
5052	Leka	Leknes	000000000000604.0000000000604	000000000000109.0000000000109
5053	Inderøy	Straumen	000000000006938.00000000006 938	000000000000740.0000000000740
5054	Indre Fosen	Årnset	000000000010023.000000000010 023	000000000001052.00000000001 052		Sør-Trøndelag
5055	Heim	Brekstad	000000000006093.00000000006 093	000000000001025.00000000001 025
5056	Hitra	Fillan	000000000005323.00000000005 323	000000000000756.0000000000756
5057	Ørland	Brekstad	000000000010522.000000000010 522	000000000000457.0000000000457	bokmål
5058	Åfjord	Årnes	000000000004339.00000000004 339	000000000001330.00000000001 330	nøytral
5059	Orkland	Orkanger	000000000018793.000000000018 793	000000000001906.00000000001 906
5060	Nærøysund	Kolvereid	000000000009968.00000000009 968	000000000001346.00000000001 346		Nord-Trøndelag
5061	Rindal	Rindal	000000000001958.00000000001 958	000000000000632.0000000000632		Sør-Trøndelag
50	Trøndelag	Steinkjer	000000000482956.0000000000482 956	000000000041271.000000000041 271	nøytral	Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag

Kjelder

• «Om Trøndelag». Trøndelag fylkeskommune. Henta 15. desember 2017. 
• «Nye fylkes- og kommunenummer» (PDF). Regjeringa. Henta 15. desember 2017. 
• Morten Haugen (15.12.2017). «Trøndelag». Store norske leksikon. Henta 15. desember 2017. 

Bakgrunnsstoff

• Offisiell nettstad
• Trøndelag Reiseliv – Turistinformasjon om Trøndelag

Commons har multimedium som gjeld: Trøndelag fylke